Zamek

Zamek w Drzewicy został wybudowany w latach 1527-1535 w stylu gotycko - renesansowym przez Macieja Drzewickiego – arcybiskupa gnieźnieńskiego. Usytuowany na prawym brzegu rzeki Drzewiczki zamek o wymiarach 37 x 43 m., otoczony był dwiema fosami i wałem ziemnym oraz wysokim parkanem drewnianym. Cała budowla składała się z:
- dwóch trzykondygnacyjnych budynków mieszkalnych,
- czterech pięciokondygnacyjnych wież stylizowanych na obronne,
- dziedzińca otoczonego murem dwunastometrowej wysokości.

Budynek mieszkalny ( zajmujący zachodnią część zamku – od strony mostu) posiadał po cztery duże izby na każdym z trzech pięter. Od strony północnej i południowej zbudowano trzypiętrowe alkierze. W południowym alkierzu, na trzecim piętrze znajdowała się kaplica zamkowa.
Mury według mody renesansowej, były otynkowane, a ściany wewnętrzne dodatkowo-polichromowane. Na wysokości pierwszego i drugiego piętra wzdłuż i wewnętrznej strony murów biegły drewniane ganki. Pozostałe odcinki obwodu tworzyły wysoki mur obronny ze strzelnicami. Całość otaczała fosa, łącząca się z korytem rzeki Drzewiczki.

Wieże narożne zbudowane na planie kwadratu posiadają imponujące naroża wykonanie z dokładnie dopasowanych ciosów kamiennych. Widoczne w nich otwory strzelnicze dla armat oraz dla kusz i łuków choć mogły spełniać swoja funkcję militarną, to jednak były w zasadzie elementami dekoracyjnymi. W wieży południowo-zachodniej od strony fosy widoczna znaczna wyrwa na wysokości drugiej kondygnacji. To ślad po radzieckim pocisku artyleryjskim, który w styczniu 1945 roku trafił w zamek. Wieża płn-wsch. posiadała podwójną bramę wjazdową oraz furtę dla pieszych.

Zachowały się wnęki dla mostów zwodzonych, które prowadziły do bramy i do furty. Na ścianie wewnątrz budowli zachował się fragment fresku Św. Anny Obramienia okien i drzwi – wykonane z profilowanych ciosów piaskowcowych wskazują na wyraźne wpływy modnych wówczas – zwłaszcza w Krakowie – form renesansowych. Wokół okien w bramie wjazdowej widoczne – zwłaszcza od strony dziedzińca zamku – przeróbki architektoniczne powstałe na początku XVI wieku, w okresie przebudowy starszego zamku obronnego na renesansową rezydencję.

Gotyckie szczyty zamku, wieńczące wschodnią, północną i południową część budynku mieszkalnego, zbudowane z czerwonej cegły wspaniale kontrastowały z bielą tynków murów zamku. Kominy wznoszące się pośrodku szczytów nakryte były koronami z cegły, które stanowiły zabezpieczenie przed rozsypaniem się komina, a zarazem stanowiły charakterystyczny, widoczny z daleka akcent zamku. Same ściany szczytowe nie posiadają na terenie Polski swojego odpowiednika, najbliższy znajduje się w Danii (!). O szczyt oparta była gotycka, wysoka więźba dachowa typu północnoeuropejskiego, charakterystyczna dla zamków i kościołów nad Bałtykiem. Również umieszczeniem klatek schodowych wewnątrz budynku mieszkalnego wyraźnie przypomina ratusz gdański. Przez ponad 100 lat (1530 – 1650) stanowił rezydencję rodu Drzewickich. Od 1675 roku był zamieszkiwany przez siostry bernardynki, które tu znalazły schronienie po pożarze ich – znajdującego się 100 m w górę rzeki – klasztoru. W 1787 roku zamek drzewicki zwiedzał król Stanisław August Poniatowski, dla którego Zygmunt Vogel – nadworny malarz namalował widok zamku w Drzewicy – akwarela z 1792 roku znajduje się w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego z kolekcji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Kres świetności zamku nastąpił po wielkim pożarze w 1814 roku, który całkowicie zniszczył drewniany dach i wnętrze zamku. Od tej pory stoi w ruinie, stanowi cenny zabytek architektoniczny i jest atrakcją turystyczną miasta. Zachowane potężne wieże narożne wywierają olbrzymie wrażenie na przyjezdnych.

Obok zamku do dziś znajduje się podupadła budowla będąca 1/3 dawnego, XV-wiecznego murowanego, parterowego dworu z XVIII-wiecznym dwukolumnowym gankiem. W okresie, kiedy zamek stanowił rezydencję mieszkalną, dwór pełnił role budynku gospodarczego, mieszcząc browar piwa drzewickiego. Boczne skrzydła dworu zostały kilkadziesiąt lat temu rozebrane.